Geçen yıl Kaş Kamping’de yer alan Sun Diving ofisinde, dalgıç Erol Öztunalı ve belgesel yapımcısı Savaş Karakaş’la yeni bir proje hakkında hararetli bir sohbete başlamıştık. Savaş, yakından tanıyanların iyi bildiği heyecanıyla, yeni bir keşiften bahsediyor, “Bu yıl mutlaka dalıp görüntülememiz gerek” diyordu. Çanakkale ’nin akıntılı sularında, yaklaşık 85 metre derinlikte yapılacak bu çalışma çok zor ve tehlikelerle doluydu. Fakat her şey iyi giderse, son yılların en önemli sualtı keşiflerinden birine imza atılacaktı. ÇanakkaleSavaşı’nda erzak taşıyan ve bir Alman denizaltısı tarafından batırılan Fransız transatlantiği Carthage’ın izleri bulunmuştu. Sualtı araştırmacısı Selçuk Kolay’la yapılan çalışma, dalışla görüntülendiği takdirde, savaşın 100. yılına birkaç yıl kala yapılmış özel bir keşif olacaktı. O gün Erol Öztunalı ve Savaş Karakaş, hazırlıklar bittikten sonra dalış planları yapmaya başladı.
Türkiye , üç tarafı denizlerle çevrili olmasına rağmen, muazzam bir sualtı doğa zenginliğine sahip değil maalesef. Denizlerimiz daha çok kum alanlardan oluşuyor. Bu alanlar, balıkları korunmasız bıraktığı için balık popülasyonu da fazla değil. Hele Kızıldeniz ve Uzakdoğu sahilleriyle karşılaştırıldığında, “Bizde balık yok” diyebiliriz. Ama Türkiye garip bir ülke! Tüm olumsuz şartlara rağmen dünya üzerinde dalgıçların en çok merak ettiği ülkelerin başında geliyor. Nasıl mı? Tamam, balığımız yok ama belki de dünyanın en önemli batık gemi ülkesiyiz. Abarttığımı düşünenlere birkaç cümle kuracağım: Dünya sualtı arkeolojisi Bodrum’da başladı. Dünyanın ilk sualtı arkeoloji müzesi Bodrum Kalesi. Ve dünyanın en eski batığı Uluburun gemisi de Kaş’ta bulundu.
Batık gemi ülkesi Türkiye
Türkiye öyle özel bir dalış noktasına sahip ki, dünyadaki tüm dalgıçların dalmak istediği bir yeri topraklarında barındırıyor: Çanakkale .
Buradaki önemli dalış noktalarının çoğunun görüntülenmesi ve envanterinin çıkarılması çalışmasını ise 20 yıllık dostum Savaş Karakaş gerçekleştirdi. Kendimi şanslı sayıyorum, çünkü Savaş’ın yaklaşık 15 yıl önce başladığı ‘ Çanakkale batıkları’ çalışmalarının tamamını yakından takip ettim. İZ TV kurulduktan sonra da ekipçe yürüttüğümüz çalışmalar, ulusal ve uluslararası birçok ödülle taçlandırıldı.
Aslında çok pahalı bir çalışma olan bu keşifler için canla başla çalışan Savaş, birçok kez hayati tehlike atlattı. Vurgun yedi, günlerce basınç odasında kaldı. Tüm bunları yaparken tek bir amacı vardı: Bu toprakların, sualtında yatan zengin tarihini ortaya çıkarmak ve sulara gömülen isimsiz kahramanları hatırlatmak. O kadar çok batığı ilk kez görüntüledi ki sayısını bile hatırlamıyor. Yurtdışından gelen yabancı televizyon kanalları ve belgesel yapımcılarıyla çalışarak, Türkiye ’nin milyonlarca dolar vererek yaptığı tanıtımlardan daha güçlü tanıtım sağlıyor. Ülkemizin birkaç saniyeliğine turizm reklamı girsin diye dünyanın parasının verildiği kanallarda, dakikalarca Türkiye ’yi ve sualtı batık zenginliklerini anlatıyor. Destek mi? Neredeyse sıfır. Fakat bu ülke için yaptıklarıyla defalarca onur madalyası almayı çoktan hak etti.
Tek torpidoyla üç dakikada
Bu seferki hedef ise Çanakkale Savaşı sırasında kaybolmasıyla büyük yankı uyandıran Fransız yolcu gemizi Carthage’dı… Seddülbahir açıklarında 85 metre derinlikte 97 yıldır sessizce yatan bu dev transatlantiği, Vehbi Koç ve Ayhan Şahenk vakıfları sponsorluğunda Çanakkale batıkları hakkında hazırlanmakta olan kitap çalışması sırasında bulundu. Selçuk Kolay başkanlığında yürütülen araştırma sonucunda yeri belirlenen kayıp transatlantiğe, İZ TV belgesel yapımcısı Savaş Karakaş, teknik dalış süpervizörü Erol Öztunalı, sualtı fotoğrafçısı Adnan Büyük ve sualtı kameramanı Engin Aygün ilk dalışı gerçekleştirdiler ve belgelediler.
1 Temmuz 1915’te her türlü cephane ve askeri savaş malzemesiyle Çanakkale ’ye gelen Carthage, dört gün boyunca yükünü boşaltmakla meşguldü. 4 Temmuz günü öğle saatlerinde Binbaşı Otto Hersing komutasındaki Alman U21 denizaltısı tarafından Çanakkale Boğazı çıkışında demir atmış vaziyetteyken görüldü ve tek torpidoyla vuruldu. Carthage, üç dakika gibi kısa bir sürede sulara gömüldü ve altı denizci yaşamını yitirdi.
85 metre derinliğe yapılan dalışlar, hele 365 gün kuvvetli rüzgâr ve akıntıya sahip Çanakkale ’de normalden daha da tehlikeli. Bu yüzden dalışın getirdiği derinlik sarhoşluğu, oksijen zehirlenmesi ve vurgun gibi risklerden korunmak için dalış ekibi helyum, nitrojen ve oksijenden oluşan özel bir karışımı (trimix) soludu. Dalışlarda oluşabilecek acil durumlar için Sahil Güvenlik Çanakkale Grup Komutanlığı ve Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde bulunan basınç odalarıyla sürekli olarak temasta kalındı.
Tabii ki bu sadece ilk dalıştı. Bu keşif dalışından sonra Carthage’a birkaç dalış daha gerçekleştirilecek. Ve bu çalışmaların sonucunda ‘ Çanakkale ’nin Titanik’i Carthage’, 2013’te yayımlanacak bir kitaba ve çekilecek bir belgesele konu olacak…
Savaş Karakaş (Belgesel yapımcısı)
‘Her batık kayıp bir zaman kapsülüdür’
Her batık, kayıp bir zaman kapsülüdür. Savaşın o trajik anında donup kalmış nice sırrı içinde saklar. Çanakkale ’ye gelen ziyaretçiler, kıyılardaki mezar taşlarına, anıtlara bakarak savaşın sırlarına vâkıf olmaya çalışır. Bu yapbozun kayıp parçaları olarak bir siper kalıntısı, bomba krateri, etrafa saçılmış paslı şarapnel parçaları önlerine çıktığında heyecana kapılırlar. Tarihin canlı eli onları yakalamıştır. Biz de üzerinde mayın ve torpido yaraları olan 15 bin tonluk dev savaş anıtları karşısında heyecanlanıyoruz!
1997’den beri Çanakkale savaş batıklarının hem sualtındaki hem de arşivlerdeki izlerini sürüyorum. Her gemi batarken ardında bir iz bırakır. Kimi zaman tam da o anda çekilmiş bir fotoğraf, kimi zaman da bir denizcinin günlüğü, bir gazete haberi ya da geminin kaybıyla ilgili görülen mahkemenin tutanakları… Batan gemiden yüzeye sızan yağ ya da yakıt gibi bir izdir tüm bunlar.
2003’ten bu yana sürdürdüğümüz ‘Derinlerdeki Tarih’ adlı belgesel çalışmalarımız süresince daha önce hiç bulunmamış batıkların keşfine imza attık. Carthage’ın keşfi ise belki de en heyecan vereni.
‘ Çanakkale savaş batıklarının fotoğraflanması ve kitaplaştırılması’ projesi kapsamında çekilecek belgeselin yapımcısı ve yönetmeni olmak ise bana gurur veriyor. Dileğim, yurtdışında büyük yankı uyandıran bilimsel ve tarihi sonuçların, ülkemizde de en az bir ‘selülit’ kadar dikkat çekebilmesidir!
SELÇUK KOLAY (Sualtı araştırmacısı)
‘Balıkçıların ağlarının takıldığı yeri araştırdık’
Türk sularında bulunan Buhar Çağı’na (1850-1950) ait batıkların yer ve kimliklerinin belirlenmesi için 1974’ten bu yana çalışmalar yapıyorum. Bu kapsamda Çanakkale Savaşı’yla ilintili, yerleri bilinen batıkların dışındaki batıkları da araştırdım ve Midilli kruvazörü, Atılay, AE 2, Joule, Mariotte ve E 14 denizaltıları, Nur-ul Bahir, Rehber, Bosphorus ve Eleonora gibi gemilerin yer ve/veya kimliklerini belirledim. Yine 1. Dünya Savaşı’yla ilgili araştırmalarım sürerken, battığı zamandan beri unutulmuş Fransız transatlantiği Carthage çekti ilgimi. Araştırma yapacağım bölgede zaman zaman balıkçıların da ağ veya paraketalarını takma sorunu yaşadıklarını öğrendim. Sonar çalışmalarım olumlu sonuçlandı ve Savaş Karakaş’ın da bulduğu belgeleri sonar verileriyle karşılaştırınca, Carthage’ı kesin olarak bulmuş olduk.
